Улс үндэстнүүдийн баялагийн учир шалтгаан ба үндсийг тодруулах нь

Библид дурдсанаар Бурхан Адам гэх нөхрийг хамгийн анх бий болгожээ.... 1723 онд бас нэг Адамыг төрүүлсэн юм. Хожим нь тэрбээр эдийн засгийн ухааны анхдагч номыг бичих учиртай байж. Тэр ном нь "Улс үндэстнүүдийн баялагийн учир шалтгаан ба үндсийг тодруулах нь" гэх нэртэй. Баабар (2016) нийтлэлдээ "Адам Смит эдийн засгийн жам ёсны тухай сургасан, Карл Маркс энэ жамыг өөрчлөх тухай, Жон Мэйнард Кэйнс засах тухай ярьсан" гэж тайлбарласан байдаг. Энэ тайлбар гоё оносон санагддаг. Өөрөөр хэлбэл эдийн засгийн ухааныг ойлгохын тулд тэртээх XVII зуунд бичигдсэн номыг унших шаардлагатай. Харамсалтай нь уг ном одоог хүртэл орчуулагдаж гараагүй.

Хууль ба эдийн засаг

Ер нь манайд зарим хүмүүс хөгжлийн гарц гэж ярих дуртай. Уг нь бол энэ томъёолол өөрөө их учир дутагдалтай. Орчин цагт хөгжлийн асуудлыг судалдаг судлаачид бараг бүх зүйл дээр санал нийлдэггүй боловч хөгжил бол өөрөө маш комплекс процесс юм байна гэдэг дээр санал нэгддэг. Тийм ч учраас "хөгжлийн бодлого" гэж ярих ч бас учир дутагдалтай. Учир нь нэг бодлого хэрэгжүүлээд л хөгжчих нь гээд байгаа мэт ойлголтын алдаа энэ үгэнд байдаг. Ер нь хөгжлийн биш бодлого гэж байх уу? Үр дүн нь аливаа юмийг муутгаж байж болох ч бодлого бүрийн л санаа, зорилго бол хөгжүүлэх байх аа.

Х.Тэмүүжин “Хөгжил дэмжих хуулиуд”

Хууль зүйн сайд асан Х.Тэмүүжин хэдэн жилийн өмнө Улаанбаатарын Эдийн засгийн клубын уулзалтад нэг илтгэл тавьсан юм. Би уг илтгэлийг тэмдэглэж авсанаа мартчихаж. Юмнуудаа ухаж байгаад оллоо. Агуулга нь их таалагдсан учраас өөрөөс нь зөвшөөрөл аваад энд нийтэллээ.

Хөгжил дэмжих хуулиуд гэдэг сэдвийг ярихын тулд юуны өмнө “хөгжил” гэж юуг хэлэх гээд байгаа юм, хөгжлийг юугаар үнэлэх, юуг багтааж ойлгох юм гэдгийг ярилцах ёстой. Яагаад гэвэл хөгжлийг үнэлдэг, хардаг, ойлгодог хэмжүүрүүд маш олон. 

Фрэнсис Фукуяама “Засаглал гэж юу вэ”

Энэ бол төр, түүний дотор гүйцэтгэх засаглал ба төрийн албан (бюрикратууд) чанарыг хэмжих хэмжүүрийн тухай миний санал бодол юм. Гол асуудал бол ямар төрийг хамгийн чанартай гэж үзэх вэ гэдэг дээр бараг зөвшилцөл байхгүйд оршино. Энд би дөрвөн аргыг санал болгоно. 1. Процедурын хэмжүүрүүд, үүнд “Веберийн төрийн албаны модерницаци”. 2. Хүний нөөц ба тэдний мэргэшсэн байдал зэргийг багтаасан чадавхийн хэмжүүр 3. Гарцийн хэмжүүр 4. Төрийн албаны бие даасан байдлын хэмжүүр. Миний хувьд зарим гарцын үзүүлэлтүүдээс татгалзаж чадавхи ба бие даасан байдал гэсэн хоёр чиглэлтэй загварыг санал болгож байгаа юм. Энэ загвараар яагаад бага орлоготой орнуудад төрийн албаны бие даасан байдлыг багасгах, харин өндөр орлоготой орнуудад ихэсгэхийг зөвлөдөг болохыг тайлбарлана.

Би ерөнхийлөгчийн сонгуульд нэрээ дэвшүүлэхгүй байхаар шийдлээ

Дэлхийн Банкны судалгаагаар 2017 онд Монголын эдийн засаг хасахтай гарах дүр зураг харагдаж байна. Өнгөрсөн онд 1 хувийн өсөлт л үзүүлсэн. Сүүлийн хэдэн жил эдийн засаг маань эрчимтэй уруудаж, зээлээ ч төлж чадахгүй хэмжээнд хүрсэн. Аргаа ядсан засаг маань ОУВС-аас тусламж гуйлаа. Энгийн үгээр дүгнээд хэлэхэд манай төр засгийнхан эдийн засгийн хямралаас гарах тал дээр үнэндээ таг суужээ.

Эдийн засаг хямралын байдалтай байгаа нь олон талаараа улс төрөөс хамааралтай. Ер нь сүүлийн үед олон эдийн засагчид (Жишээ нь Кэмбрижийн профессор Ха Жүүн Чан) эдийн засаг бол улс төрөөс маш их хамааралтай гэдгийг хэлдэг болжээ. Анх эдийн засгийн ухаан үүсэхдээ ч "Улс төрийн эдийн засгийн ухаан" буюу Political Economy нэртэйгээр бий болсон. Мэнгэр, Живонс, Бэйтс гэх мэтийн нөхдүүд неоклассик дэг сургуулийг бий болгохдоо улс төрийн гэдэг хэсгийг нь салган хаяж, эдийн засгийн ухааныг "hard science" болгох зорилго тавьсан. Энэ нь ч өнөөдөр эдийн засгийн ухааны гол дэг сургууль хэвээр. Гэхдээ эдийн засгийн гол суурь болсон инстүүцүүд нь улс төрийн инстүүцүүдтэй нягт холбоотой, нягт хамааралтай юм байна гэдгийг хүлээн зөвшөөрөхөөс өөр аргагүй гэдгийг Ж.Робинсон, Д.Ажэгмоглоу нар "Үндэстнүүд яагаад сүйрдэг вэ" гэх номондоо их гоё тайлбарласан байдаг.

The Suicide Society

Энхээ таксинд яваад арваад жил болжээ. Уг нь дунд сургуульд байхдаа урлагийн хүн болно гэж мөрөөддөг байсан нэгэн. Гэвч амьдралын эрхээр "халтуур хийж" хэдэн төгрөг олох санаатай эхлээд нэг мэдэхэд л арван жил өнгөрч. Арван жилийн өмнөх яг энэ өдөр эхэлсэн. Нарантуул зах орох санаатай явж байтал нэг залуу өмнө нь гэнэт гарч ирээд дайруулах шахаж. Эхнэр нь төрөх гээд яаралтай унаа хайж байсан залуу байж л дээ. Тэр өдөр ухаан жолоогүй явж эхнэрийг нь нэгдүгээр төрөх газар хүргэж өгсөний төлөө баярласан залуу хоёр зуун мянган төгрөг өгсөн. Төрөх гэж байгаа хүүдээ түүний нэрийг өгөхөөр болсон тул энэ өдөр санаанаас нь гарахгүй үлдсэн хэрэг. Ингээд л тэр таксинд яваад эхэлсэн.